नाओमी ओरेसकेस आणि एरिक एम. कॉनवे यांचे "मर्चंट्स ऑफ डाउट" हे एक आकर्षक पुस्तक आहे जे शास्त्रज्ञांच्या गटाने हवामान बदल, धुम्रपान आणि आम्ल पाऊस यांसारख्या मुद्द्यांवर संशयाचे बीज पेरण्यासाठी वापरलेल्या युक्त्या उघड करतात. तपशीलवार ऐतिहासिक अहवालाद्वारे, संभ्रम निर्माण करण्यासाठी आणि पर्यावरणीय समस्यांवर कारवाई करण्यास विलंब करण्यासाठी या युक्त्या कशा वापरल्या गेल्या हे लेखक प्रकट करतात. या ब्लॉग पोस्टमध्ये, आम्ही या डोळे उघडणाऱ्या पुस्तकाचा सारांश देऊ.
Table of Content
परिचय (Introduction):
नाओमी ओरेसकेस आणि एरिक एम. कॉनवे यांनी लिहिलेल्या "मर्चंट्स ऑफ डाउट" या पुस्तकात मोठ्या कंपन्यांचे सल्लागार असलेल्या शास्त्रज्ञांच्या एका छोट्या गटाने हवामान बदलाच्या वास्तवाबद्दल संशयाचे बीज कसे पेरले याचा शोध लावला आहे. हे "मर्चंट्स ऑफ डाउट" सार्वजनिक मत आणि धोरण निर्मात्यांना हाताळण्यास सक्षम होते, ज्यामुळे त्यांनी काम केलेल्या कॉर्पोरेशनच्या फायद्यासाठी, हवामान बदलावरील कोणत्याही कारवाईला विलंब लावला. या शास्त्रज्ञांनी आणि त्यांच्या कॉर्पोरेट क्लायंटने सार्वजनिक आरोग्य आणि पर्यावरणीय सुरक्षेच्या खर्चावर अनेकदा चुकीची माहिती पसरवण्यासाठी वापरलेल्या रणनीती आणि धोरणांचा सखोल अभ्यास हे पुस्तक प्रदान करते. तंबाखूचे धुम्रपान, ऍसिड पाऊस आणि ओझोन कमी होण्याचे धोके नाकारण्यासाठी शास्त्रज्ञांच्या त्याच गटाने आणि त्यांच्या कॉर्पोरेट क्लायंटने या युक्त्या कशा वापरल्या आहेत याचा इतिहास देखील हे पुस्तक पाहते.
अवलोकन (Overview):
नाओमी ओरेसकेस आणि एरिक एम. कॉनवे यांचे "मर्चंट्स ऑफ डाउट" हे पुस्तक त्यांच्या नफ्यावर नकारात्मक परिणाम करू शकणार्‍या वैज्ञानिक पुराव्यांवर शंका निर्माण करण्यासाठी विविध उद्योगांसाठी काम करणाऱ्या शास्त्रज्ञांच्या गटाचे डावपेच शोधते. या शास्त्रज्ञांनी, जे त्यांच्या क्षेत्रातील तज्ञ होते, त्यांनी सत्याचा विपर्यास कसा केला आणि त्यांच्या चुकीच्या माहितीच्या मोहिमेद्वारे जनतेची दिशाभूल कशी केली हे लेखक स्पष्ट करतात. पुस्तकात तंबाखू उद्योगाचे धूम्रपान आणि कर्करोग यांच्यातील संबंध नाकारण्याचे प्रयत्न आणि जीवाश्म इंधन उद्योगाचे हवामान बदल संशोधनाला बदनाम करण्याच्या प्रयत्नांसह अनेक केस स्टडीजवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे.
व्यापक संशोधनाद्वारे, ओरेसकेस आणि कॉनवे यांनी या डावपेच कशा बनल्या आणि एस्बेस्टोसच्या धोक्यांपासून ते आण्विक उर्जेच्या सुरक्षिततेपर्यंत अनेक मुद्द्यांवर जनमतामध्ये फेरफार करण्यासाठी वर्षानुवर्षे त्यांचा कसा वापर केला गेला याचा इतिहास उलगडला. पुस्तकाचा उद्देश या पद्धतींचे धोके उघड करणे आणि निहित हितसंबंध असलेल्या व्यक्ती किंवा संस्थांनी केलेल्या वैज्ञानिक दाव्यांचे मूल्यमापन करताना वाचकांना अधिक सतर्क आणि गंभीर होण्यासाठी प्रोत्साहित करणे आहे.
प्रमुख अध्यायांचा सारांश (Summary of Key Chapters):
नाओमी ओरेसकेस आणि एरिक एम. कॉनवे यांचे "मर्चंट्स ऑफ डाउट: हाऊ अ हँडफुल सायंटिस्ट्स ऑब्स्क्युर्ड द ट्रुथ ऑन इश्यूज फ्रॉम टोबॅको स्मोक टू ग्लोबल वॉर्मिंग" हे पुस्तक शास्त्रज्ञ आणि तज्ञांच्या एका छोट्या गटाने कसे वापरले आहे याचे चांगले संशोधन केले आहे. समाजाला प्रभावित करणाऱ्या महत्त्वाच्या वैज्ञानिक समस्यांबद्दल चुकीची माहिती पसरवण्यासाठी प्रभाव आणि ज्ञान.
लेखक चार केस स्टडीवर लक्ष केंद्रित करतात जेथे हे संशयाचे व्यापारी सक्रिय होते. पहिले प्रकरण तंबाखू उद्योगाने धुम्रपानाचे आरोग्य धोके नाकारण्याच्या प्रयत्नांबद्दल आहे. दुसरी केस सीएफसीमुळे ओझोन थरातील छिद्राचे अस्तित्व नाकारण्याच्या प्रयत्नांबद्दल आहे. तिसरे प्रकरण सेकेंडहँड स्मोक आणि फुफ्फुसाचा कर्करोग यांच्यातील संबंध नाकारण्याच्या मोहिमेबद्दल आहे. चौथी प्रकरण हवामान बदलासंबंधीच्या वादाबद्दल आहे.
या मुद्द्यांवर सरकारी कारवाईला उशीर करण्यासाठी संशय निर्माण करणे, शास्त्रज्ञांच्या विश्वासार्हतेवर हल्ला करणे आणि वैज्ञानिक डेटाचे चुकीचे वर्णन करणे यासारख्या संशयाचे व्यापारी कसे डावपेच वापरतात हे लेखक दाखवतात. सार्वजनिक आरोग्य आणि सुरक्षितता धोक्यात आणण्याचा अर्थ असला तरीही, विविध उद्योग आणि हितसंबंधांनी त्यांचे नफा आणि कार्यक्रमांचे संरक्षण करण्यासाठी या युक्त्या कशा वापरल्या आहेत हे देखील ते दर्शवतात.
या मुद्द्यांचे ऐतिहासिक संदर्भ आणि त्यांचा राजकारण, अर्थशास्त्र आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोन यांचा कसा प्रभाव पडला आहे याचाही या पुस्तकात शोध घेण्यात आला आहे. लेखकांनी असा युक्तिवाद केला आहे की संशयाच्या व्यापाऱ्यांनी या घटकांचा उपयोग करून वैज्ञानिक सहमती कमी करण्यासाठी आणि महत्त्वाच्या सार्वजनिक समस्यांवर कारवाई करण्यास विलंब केला आहे.
"मर्चंट्स ऑफ डाउट" तज्ञांच्या एका लहान गटाने चुकीची माहिती पसरवण्यासाठी आणि गंभीर वैज्ञानिक समस्यांबद्दल शंका निर्माण करण्यासाठी त्यांची शक्ती कशी वापरली आहे याचे आकर्षक आणि माहितीपूर्ण विश्लेषण प्रदान करते. हे सार्वजनिक धोरण तयार करण्यात आणि सार्वजनिक आरोग्य आणि सुरक्षिततेचे संरक्षण करण्यासाठी वैज्ञानिक अखंडता आणि पारदर्शकतेचे महत्त्व देखील अधोरेखित करते.
विश्लेषण आणि मूल्यांकन (Analysis and Evaluation):
"मर्चंट्स ऑफ डाउट" हे पुस्तक शास्त्रज्ञांच्या एका छोट्या गटाने हवामान बदल, तंबाखूचे धूम्रपान, ऍसिड पाऊस आणि ओझोन छिद्र यांसारख्या समस्यांबद्दल गोंधळ आणि अनिश्चितता पसरवण्यासाठी त्यांचे ज्ञान आणि कौशल्य कसे वापरले याचे विचारप्रवर्तक विश्लेषण प्रदान करते. चेरी पिकिंग डेटा, वैज्ञानिक सहमतीवर हल्ला करणे आणि उत्पादित विवादांना चालना देणे यासह सार्वजनिक मत आणि धोरणनिर्मितीवर प्रभाव टाकण्यासाठी या शास्त्रज्ञांनी वापरलेल्या डावपेचांचा लेखकांनी पर्दाफाश केला आहे. त्यांचा असा युक्तिवाद आहे की हे डावपेच वैज्ञानिक सत्याची खरी चिंता करण्याऐवजी राजकीय आणि वैचारिक विचारांनी प्रेरित होते.
पुस्तकाचे विश्लेषण समाजातील वैज्ञानिकांची भूमिका आणि विज्ञान आणि राजकारण यांच्यातील संबंधांबद्दल महत्त्वाचे प्रश्न उपस्थित करते. हे वैज्ञानिक निष्कर्षांच्या संप्रेषणामध्ये अधिक पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्वाची आवश्यकता तसेच सामान्य लोकांमध्ये वैज्ञानिक साक्षरतेचे महत्त्व अधोरेखित करते. हे गंभीर मुद्द्यांवर वैज्ञानिक सहमतीकडे दुर्लक्ष करणे किंवा नाकारण्याचे संभाव्य धोके देखील अधोरेखित करते.
"मर्चंट्स ऑफ डाउट" हे एक आकर्षक आणि वेळेवर वाचन आहे जे एका मुद्द्यावर प्रकाश टाकते जे पुस्तक पहिल्यांदा प्रकाशित झाले तेव्हा आजही तितकेच संबंधित आहे. हे गंभीर विचार, वैज्ञानिक कठोरता आणि ज्ञान आणि सार्वजनिक हिताच्या शोधात नैतिक जबाबदारीच्या महत्त्वाची आठवण करून देते.
निष्कर्ष (Conclusion):
"मर्चंट्स ऑफ डाउट" शास्त्रज्ञांच्या एका छोट्या गटाने सार्वजनिक आरोग्य आणि पर्यावरणावर परिणाम करणाऱ्या मुद्द्यांवर गोंधळ आणि शंका पसरवण्यासाठी वापरलेल्या डावपेचांचा पर्दाफाश करते. हे शास्त्रज्ञ सार्वजनिक धोरणावर कसा प्रभाव पाडू शकले आणि तंबाखूचे नियमन, ऍसिड पाऊस आणि हवामान बदल यासारख्या गंभीर मुद्द्यांवर कारवाई करण्यास विलंब कसा लावला हे पुस्तकात दिसून आले आहे. लेखकांचा असा युक्तिवाद आहे की या युक्त्या लोकांच्या खर्चावर कॉर्पोरेशन आणि विशेष स्वारस्य गटांच्या हितासाठी वापरल्या गेल्या आहेत. तथापि, पुस्तक व्यक्तींच्या शक्तीवर प्रकाश टाकून आणि सत्तेच्या पदावर असलेल्यांना जबाबदार धरण्याचे महत्त्व अधोरेखित करून आशा देते. विज्ञानातील पारदर्शकता आणि सचोटीची मागणी करणे आणि ग्रह आणि तेथील रहिवाशांचे आरोग्य आणि कल्याण यांचे संरक्षण करणार्‍या धोरणांचे समर्थन करणे हे नागरिकांसाठी कृतीचे आवाहन आहे.